Tentoonstelling over stadsvernieuwer Van Eeghen
Verschenen op:
ma 20 november 2023, 14:00 uur
Stadsverbeteraar en kunstverzamelaar
In het Amsterdam Museum aan de Amstel is van 30 maart tot en met 30 juni 2024 de tentoonstelling Van Eeghen: stadsverbeteraar en kunstverzamelaar (werktitel) te zien. De negentiende-eeuwse zakenman en filantroop Piet van Eeghen liet zijn persoonlijke collectie aan de stad na, die nu in het Amsterdam Museum wordt bewaard. Als stichter van het Vondelpark en het Prinsengrachtziekenhuis en door initiatieven voor woningbouw drukte hij zijn stempel op de stad.
In de tentoonstelling wordt stilgestaan bij Van Eeghen als Amsterdamse weldoener, kunstverzamelaar en bankier. Hij verdiende zijn geld onder meer met koloniale handel. Wat betekent dat voor onze hedendaagse blik op zijn filantropische werk? En welke rollen speelden vrouwen in al zijn activiteiten?
Portretfoto van Christiaan Pieter van Eeghen, datum onbekend, collectie van: Stadsarchief Amsterdam.
Stille vernieuwer
De grote veranderingen die in de negentiende eeuw plaatsvonden, zijn niet alleen door openbare bestuurders tot stand gebracht, maar vooral door de burgers zelf. Achter de schermen veranderden stille vernieuwers de stad en haar aanzien. Eén van hen was Piet van Eeghen, telg uit de bekende patriciërsfamilie Van Eeghen. Het Amsterdam Museum organiseert in het voorjaar van 2024 een tentoonstelling over hem.
Invloed achter de schermen
De doopsgezinde koopman Piet van Eeghen (1816-1889) was een spilfiguur in de Amsterdamse maatschappij. Van Eeghen gebruikte zijn uitgebreide netwerk en familiaire banden om zijn initiatieven te ontplooien. Hoewel al die activiteiten het aanzicht van de stad wezenlijk veranderden, maakte hij geen onderdeel uit van het stadsbestuur. Zijn oom Jan (1789-1838) en zijn oudste zoon Pieter (1844-1907) waren wel leden van de Amsterdamse Raad. Daarnaast was zijn echtgenote Cato Huidekoper (1822-1879) dochter van de eerste doopsgezinde burgemeester van Amsterdam. De invloed die hij met hulp van zijn enorme netwerk uitoefende op verscheidende burgerinitiatieven heeft Amsterdam tot op de dag van vandaag gevormd.
Aanleiding voor de tentoonstelling
Aanleiding voor de tentoonstelling over Van Eeghen is het proefschrift van Laura van Hasselt, getiteld Piet van Eeghen en de metamorfose van Amsterdam, 1816-1889. In de tentoonstelling wordt het proefschrift in een kritische en transhistorische context geplaatst. Bovendien grijpt het museum de gelegenheid aan om ook Van Eeghens kunstcollectie te tonen, die na zijn dood door zijn kinderen aan de stad werd geschonken. Die collectie is een goed voorbeeld van wat gegoede Amsterdammers verzamelden in de negentiende eeuw en reflecteert bovendien de gedachtewereld van een rijke negentiende-eeuwse Amsterdammer als Piet van Eeghen.
Prinsengrachtziekenhuis , datum onbekend, collectie: Stadsarchief Amsterdam.
Initatieven in heel Amsterdam
Van Eeghen ontplooide zijn werkzaamheden vanuit een diepgevoelde liefde voor zijn stad en een doopsgezinde overtuiging, waarbij naastenliefde voorop stond. In samenwerking met andere burgers, vaak uit zijn eigen kring voerde hij veel belangrijke sociale en culturele hervormingen door, zoals betaalbare woningbouw en toegankelijke zorg. De bouw van hele straten met arbeiderswoningen en het Prinsengrachtziekenhuis, maar vooral ook het Vondelpark hadden een blijvende invloed op de stad. Daarnaast was hij betrokken bij de oprichting van diverse musea, zoals het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum. Zijn nagelaten privécollectie werd door zijn kinderen aan de stad geschonken en maakt nu deel uit van de collectie van het Amsterdam Museum.
Morele spanning
Van Eeghens initiatieven verbeterden de stad, maar hielden tegelijkertijd de bestaande machtsstructuren in stand. Vrouwen, arbeiders en andersdenkenden konden profiteren van de verbeteringen, maar werden doorgaans uitgesloten van actieve deelname aan het vernieuwingsproces. Zijn strijd om de sociale vrijheden van burgers te vergroten, was bovendien alleen gericht op Amsterdam. Hij hield zich afzijdig van initiatieven met een transnationaal karakter, zoals de afschaffing van de slavernij. Hoewel de firma Van Eeghen & Co zich voor zover bekend niet in de slavenhandel heeft gemengd, heeft het nog steeds bestaande handelshuis wel degelijk geld verdiend aan de slavernij, door handel in producten die met behulp van slavenarbeid werden verbouwd. De morele spanning tussen Van Eeghen als Amsterdamse weldoener en als koloniale koopman maken hem tot een complexe en interessante figuur.
Heden en verleden verbonden
In de tentoonstelling maken bezoekers kennis met al deze facetten van Van Eeghen. Er wordt stilgestaan bij zijn familiegeschiedenis, zijn belangrijkste projecten en zijn drijfveren. De burgerinitiatieven waaraan Van Eeghen zich had verbonden, worden steeds gekoppeld aan een vergelijkbaar Amsterdams maatschappelijk project in het heden.
Jozef Israëls Kinderen der zee, 1863, collectie Amsterdam Museum.
De collectie Van Eeghen
Het Amsterdam Museum heeft 93 schilderijen uit de verzameling van Van Eeghen in de collectie. Samen vormen zij een kwalitatief hoogstaande verzameling, die typisch is voor verzamelingen uit die tijd. Van Eeghen verzamelde voornamelijk romantische schilderkunst, uit Nederland, maar ook uit het buitenland, met name Frankrijk. Tot de hoogtepunten behoren werken van Jacob Israëls, Ary Scheffer, Nicolaas Pieneman en Alexandre Calame. Ergbijzonder is de grote collectie tekeningen en prenten van tekenaar Jan Luyken die ook door de kinderen van Van Eeghen aan de stad Amsterdam werd geschonken. Het Amsterdam Museum bezit daardoor de grootste Luykenverzameling ter wereld.
Publicatie
Tegelijk met de tentoonstelling verschijnt een digitale publicatie met essays over het onderwerp vanuit verschillende, kritische perspectieven en een overzicht van de collectie schilderijen van Van Eeghen die in de collectie van het Amsterdam Museum zijn terechtgekomen.