Wat doet een tatoeage op die 17e-eeuwse pols?

Soms kan er lange tijd voorbijgaan voordat een bijzonder detail op een kunstwerk wordt opgemerkt. Dit gebeurde onlangs bij een schilderij dat al sinds de 19e eeuw in het bezit is van het Amsterdam Museum. Bij een grondige inspectie van een portret van de Oppercommissarissen der Walen uit 1674 (toegeschreven aan Wallerant Vaillant), ontdekte de restaurator aan de binnenkant van de pols van een van de geportretteerden een tekening. En niet zomaar één: het blijkt de vroegst bekende afbeelding van een tatoeage in de West-Europese schilderkunst te zijn.

Op het monumentale schilderij staan op de voorgrond vier commissarissen afgebeeld. Zij hielden toezicht op het beheer van de havens, walen en kranen van de stad. Het college speelde vanaf de 17e eeuw een cruciale rol in de logistiek, handel en infrastructuur van Amsterdam. Eén van de vier heren toont de binnenkant van zijn pols; door het omhoog kruipen van zijn mouw wordt wel een heel bijzonder element zichtbaar: een tatoeage, in het midden van de compositie. Wie was deze, op het eerste oog, voorname man? En waarom toont hij zijn tatoeage zo expliciet, in een tijd dat lichaamsversiering ‘not done’ was? 

Samen met meester-tatoeëerder Henk Schiffmacher, die een grote kennis heeft van de geschiedenis van tatoeages, ging het Amsterdam Museum op onderzoek uit. De man met de 17e-eeuwse tatoeage blijkt Wessel Smits te zijn, een vermogend koopman. De afbeelding op zijn pols doet denken aan een bloem of een kompasroos – maar is hoogstwaarschijnlijk iets anders. In zijn geboortejaar, dat 1618 of 1619 moet zijn geweest, was er een komeet prominent aan de hemel te zien. En waarschijnlijk is dát – een achtpuntige ster met een staart - wat er op zijn pols is afgebeeld. 

“Staartsterren” werden in die tijd nog als onheilspellende voortekenen beschouwd, maar Smits lijkt er trots op te zijn geweest onder bijzonder gesternte te zijn geboren. Misschien zag hij de komeet op zijn pols wel als een talisman. Hij hechte in ieder geval zóveel waarde aan zijn tatoeage, dat hij zich ermee wilde laten portretteren. Wáár Smits zijn tatoeage liet zetten – in Amsterdam gebeurde dat in die tijd niet – is onbekend. Het Amsterdam Museum zet het onderzoek voort – en roept iedereen die hier meer over weet op om het te delen. 

Het schilderij De Oppercommissarissen der Walen is tot 1 maart 2026 in een kleine opstelling te zien in Huis Willet-Holthuysen. Hierbij worden ook enkele objecten uit Henk Schiffmacher’s collectie getoond. Bezoekers die de historische komeetster graag gratis op hun eigen pols getatoeëerd zouden zien door Schiffmacher, kunnen een aanmelding met motivatie achterlaten in de zaal. Een jury selecteert vijf gelukkigen, die de tatoeage ontvangen tijdens een speciaal avondevenement. Enkel bezoekers van de tentoonstelling kunnen kans maken op de tatoeage; motivaties ingestuurd langs andere kanalen worden niet meegenomen. 

Huis Willet-Holthuysen, Herengracht 605, Amsterdam, open ma-zo 10 tot 17 uur.