Amsterdam DNA

De tentoonstelling Amsterdam DNA (2011-2022) gaf de bezoeker in een uur tijd een boeiend overzicht van de bewogen geschiedenis van Amsterdam. Aan de hand van de vier kernwaarden ondernemerschap, vrijdenken, burgerschap en creativiteit werd het verhaal van de stad verteld, verdeeld over zeven periodes.

Het Amsterdam Museum opende in 2011 een nieuwe vaste opstelling: Amsterdam DNA. Als een driedimensionale reisgids leidde deze presentatie de bezoeker langs de hoogtepunten en scharniermomenten van de Amsterdamse geschiedenis. Zorgvuldig uitgekozen topstukken, aangevuld met verhalende multimediapresentaties, brachten dit boeiende en veelzijdige verhaal tot leven. Wat bepaalt het karakter van een stad? Of wie?

Een stad is meer dan de optelsom van alle architectuur en planologie van de afgelopen eeuwen. Amsterdam is niet alleen de Grachtengordel, de Zuidas of het Vondelpark. De stad is ook meer dan de optelsom van alle mannen, vrouwen en kinderen, die er op dat moment leven. Het zijn er inmiddels ruim 800.000. Wat maakt Amsterdam tot die unieke stad, anders dan alle andere steden?

Wie het Amsterdam van nu wil begrijpen moet teruggaan in de tijd. De stad heeft als het ware vier dna-kenmerken, die haar karakter in de loop der eeuwen hebben gevormd: ondernemerschap, burgerschap, creativiteit en vrijdenken. Deze dna-kenmerken zijn en waren niet altijd zichtbaar, zeker niet alle vier tegelijk. Maar samen zijn ze bepalend geweest voor de ontwikkeling van Amsterdam in de afgelopen duizend jaar.

Ondernemerschap

Centraal in het succes van de handelsstad Amsterdam is de ondernemende geest van de meeste bewoners, die van oudsher ‘geïnfecteerd’ zijn met een sterk ontwikkeld commercieel gevoel. Het is dankzij die handelsgeest dat de stad al eeuwen een belangrijke rol speelt op diverse internationale economische terreinen. Maar de stad heeft sinds haar ontstaan nooit een machtige en vermogende heersersklasse gehuisvest die haar invloed tot over de landsgrenzen liet gelden en daarmee de weg vrijmaakte voor internationaal succes. Daarom moest de Amsterdammer het hebben van de collectiviteit. Zo ontstond de eerste aandelenmaatschappij en ‘multinational’ ter wereld, de voc.

Burgerschap

Het gemeenschappelijk ondernemen vormde ook de basis voor het kenmerkende Amsterdamse burgerschap: zodra men in goeden doen was geraakt, zorgde men voor degenen die waren ‘achtergebleven’: een soort stelsel van sociale zekerheid avant la lettre. De succesvolle burger was immers oorspronkelijk van dezelfde bescheiden afkomst. En bovendien: sociale onrust binnen de stedelijke gemeenschap is slecht voor de handel! Een mooi voorbeeld van rijke burgers die voor de zwakkeren zorgden is het voormalig Burgerweeshuis, dat sinds 1975 het Amsterdam Museum huisvest.

Creativiteit

De creativiteit van de stad is in de tentoonstelling Amsterdam dna niet alleen zichtbaar in het werk van kunstenaars als Rembrandt en Marlene Dumas, maar ligt ook letterlijk aan de basis van de stad. Wie op drassige grond wil bouwen moet palen in de grond slaan. Een kleine natie met weinig land en grondstoffen moet inventief zijn om te kunnen concurreren met de omliggende en wereldwijde grootmachten. Door voortdurend op zoek te zijn naar innovaties wist Amsterdam deze nadelen te compenseren. Dat startte al in de late Middeleeuwen met het ontwikkelen van snellere vrachtschepen en mondde recentelijk uit in het feit dat Amsterdam beschikt over de grootste ‘worldwide internet hub’.

Vrijdenken

Om te komen tot innovaties moet men buiten de traditionele methoden en technieken kunnen denken. Maar er is nog een andere reden voor de vrijdenkerij waarom Amsterdam internationaal geroemd (en verguisd!) wordt: de handelsgeest voerde de Amsterdammer over de hele wereld en de hele wereld meldde zich dientengevolge in Amsterdam. Als je zaken wilt doen met vreemden, zul je hun komst en hun gewoonten moeten respecteren. Met als positief bijverschijnsel dat ook die vreemdelingen ondernemend blijken te zijn, anders waren ze nooit gekomen. Bovendien nemen ze nieuwe ideeën en impulsen mee uit den vreemde, hetgeen de innovatieve cultuur van de stad verder stimuleert. Tussen deze vier dna-componenten is geen specifieke volgorde aan te geven, maar er is wel een causaal verband: de ene component stimuleert de andere. De geschiedenis laat zien dat het goed gaat met Amsterdam als het goed gaat met alle vier de componenten.

Tijdens historische hoogtepunten - zoals de 17e eeuw en de jaren ’70 - vierden deze kenmerken hoogtij. Tijdens de ‘scharniermomenten’, - zoals de tijd van de Franse bezetting en de Tweede Wereldoorlog - stonden zij juist onder grote druk. De vier kenmerken liepen als een rode draad door Amsterdam DNA.

Het verhaal van Amsterdam werd chronologisch verteld aan de hand van belangrijke (kunst)historische objecten en zeven korte films. Amsterdam DNA kwam tot stand na een grondige verbouwing, naar een ontwerp van Bureau BenthemCrouwel.