Ode aan Rosalie Wijnberg | Heldhaftig en vooruitstrevend voor de geneeskunde voor vrouwen

Rosalie Wijnberg

Ik hoorde het verhaal van Rosalie voor het eerst tijdens een lezing op het WG terrein in het kader van de herdenking van 4 mei 2023. Ze moet een bijzonder vrouw geweest zijn, heldhaftig en vooruitstrevend voor de geneeskunde voor vrouwen.

Rosalie Margaretha Wijnberg werd geboren op 1 februari 1887 te Amsterdam. Ze was de dochter van joodse ouders, Jacob Wijnberg en Keetje Morel. Ze had nog een jongere broer, Benjamin.

Na het gymnasium ging Rosalie geneeskunde studeren aan de gemeentelijke universiteit en haalde haar artsen examen in 1913.

In 1916 werd Rosalie met twee andere vrouwelijke artsen assistent van Hector Treub bij de Vrouwenkliniek van het Wilhelmina Gasthuis. Na de voltooiing van haar specialisatie begon Rosalie een eigen praktijk Verloskunde en Vrouwenziekten in de P.C. Hoofdstraat.

Ze publiceerde het populaire handboek ‘Hygiëne der vrouw in verschillende levenstijdperken’.

Rosalie hield zich wetenschappelijk goed op de hoogte, maar hield er vooral van als ze weer een baby op de wereld had geholpen. Haar opgewektheid en humor maakte haar bijzonder geliefd. Rosalie was een vurig pleitbezorgster van het gebruik van goede en veilige anticonceptie.

De Tweede Wereldoorlog verandert het leven van Rosalie ingrijpend. In 1941 mocht Rosalie vanwege haar joodse achtergrond haar niet-joodse patiënten niet meer behandelen. Toen ze in 1942 dreigde  te worden gedeporteerd, nam ze vergif in. Haar huishoudster sloeg alarm en Rosalie werd nog net gered. Daarna heeft ze een jaar lang in de Valeriuskliniek ondergedoken gezeten (de directeur was een vriend). In 1943 wordt ze alsnog gedeporteerd naar Barneveld, een verzamelkamp voor prominente joden. Samen met artsen-collega's heeft ze zich omgeschoold tot pedicure.

Vanaf 1 november is ze in concentratiekamp Westerbork werkzaam in de ziekenboeg.

Toen ze daar samen met vier mannelijke collega’s het bevel kreeg gemend gehuwde joodse vrouwen te steriliseren, weigerde ze. En dat bleef ze doen ondanks de pressie van kampcommandant Gemmeker die haar met de doodstraf dreigde. Mede door haar standvastige houding werd van hogerhand het bevel ingetrokken.

"Had ik anders gedaan, dan zou zelfverachting mij verder leven eenvoudig onmogelijk hebben gemaakt", was Rosalie’s verweer waarmee ze later in haar leven alle lof afwees.

Op 4 september 1944 wordt ze naar Theresienstadt gebracht waar ze naar een half jaar op 5 februari 1945 als een van twaalfhonderd joden wordt uitgewisseld met Duitse krijgsgevangenen. Ze komt daarna in Zwitserland terecht.

Na de oorlog keert Rosalie terug naar Amsterdam en hervat ze haar praktijk in de Vondelstraat. In de naoorlogse periode zet Rosalie zich in voor gebruik van anticonceptie, iets waar door artsen nauwelijks werd gesproken en waarvoor de verkoop en aanprijzing destijds nog strafbaar was. Ze vond het absurd dat artsen geen gedegen onderwijs ontvingen over geboorteregeling.

In 1949 publiceert Rosalie een spraakmakende artikel over geboorteregeling in het Nederlandse tijdschrift voor geneeskunde vergezeld met een uitgebreid overzicht van goede en veilige voorbehoedsmiddelen. Dit wekt een storm van verontwaardiging te weeg onder artsen.

Maar Rosalie trekt zich daarvan weinig aan. Ze blijft haar praktijk uitoefenen tot haar zeventigste jaar.

Rosalie Wijnberg was de eerste vrouwelijke gynaecoloog van Nederland. Ze maakte naam met het populaire handboek over gezondheidsleer voor vrouwen, ze gaf lezingen en cursussen over goede en veilige geboorteregeling, essentieel voor de gezondheid en welbevinden van de vrouw.

In 1967 ontving ze de Ridder in de Orde van Oranje -Nassau voor haar maatschappelijke diensten.

Rosalie overleed op 10 januari 1973.

Geraadpleegde bronnen: 

1001 vrouwen in de 20ste eeuw. samengesteld door Els Kloek

https//www.joodsamsterdam.nl