Ode aan Fien de la Mar | Infant phenomenon

Het is maar tweehoog. Er zit nu, op de begane grond, een spijkerbroekenwinkel, de winkel noemt hun spijkerbroeken Luxury Denim. Ik kan me voorstellen dat er nu expats wonen; een stel met kind, een dure kinderwagen, belastingvoordelen.

Die oude films, die oude platen, die geven het niet weer. Dan mis je ‘uitstraling’, en die bezat ze in grote mate.

Ze was een kindster, werd ook wel Fientje genoemd. Fientje de la Mar, the infant phenomenon! Ze maakte haar middelbare school niet af. Dat was nergens voor nodig. ‘Toen het tegen het voorjaar liep, zei ik tegen mezelf: “Wat kan het je eigenlijk schelen?”’ Drie maanden voor haar eindexamen stopte ze ermee. 

Was er ooit een klein meiske met meer aanleg dan Fientje?

Haar grootvader, Charles de la Mar, was geobsedeerd met Napoleon, dus haar vader heette Napoleon. Nap op z’n Amsterdams. Zijzelf werd vernoemd naar Josephine de Beauharnais, de grote liefde van keizer Napoleon; een vrouw die nooit met open mond lachte, omdat haar tanden verrot waren door het suikerbietensap dat ze als kind dronk. 

Ergens zit hier een metafoor verscholen – over rijkdom en een overdaad aan zoetigheden, en hoe die op jonge leeftijd al zorgen voor bederf.

Achttien jaar en nog nooit heeft iemand haar boos of bestraffend toegesproken.

Haar ouders waren allebei toneelspelers, Nap en Sien. Haar opa en oma ook, Charles en Rika. Ze erfde het talent, werd gezien als de grote belofte, wás ook een grote belofte – en misschien werd die ook wel ingelost. Maar ze werd geboren in een noodlotsfamilie. Een nepo baby uit een vervloekt gezin.

Het ding van toneel is dat het allemaal in het hier en nu gebeurt. Inmiddels: toen en daar. Er zijn wel wat filmbeelden bewaard gebleven, maar dat is toch niet hetzelfde.

Nap was een enige vent, maar altijd bezopen.

Haar moeder stierf na een val van de trap. Rolde van vier trappen! In zwaar beschonken toestand. De toneelcarrière van haar vader, Nap de la Mar (een ontzettend grappig mannetje) kwam vroeg tot een eind toen hij door een glazen dak viel, en zijn arm als gevolg daarvan niet meer kon bewegen.

Fien kon op een gegeven moment haar arm ook niet meer bewegen, na haar eerste poging.

Nap werd aan het eind van zijn leven opgenomen in een kliniek met delirium tremens. Stierf toen hij tweeënvijftig was. 

Fientje dronk cognac uit theekopjes.

Die hypothetische expats kennen de geschiedenis van hun appartement vast niet. Soms hangt er een bordje naast een deur, ‘hier woonde Willem Frederik Hermans’, of zoiets, maar er hangt geen bordje in de Beethovenstraat. Geen: ‘Hier sprong Fien de la Mar uit het raam.’

Als je zei, ‘Fien, wat was dát mooi,’ dan wist ze dat helemaal niet. 

Het theater op de Marnixstraat werd naar haar genoemd, het theater dat haar man speciaal voor haar bouwde, het theater dat ze gezamenlijk zouden exploiteren. Het theater dat vrijwel onmiddellijk failliet ging. Ze had wel talent, maar niet voor zakendoen. Het is nu al jaren in bedrijf, je kunt er naar Jesus Christ Superstar en naar Hadewych Minis.

Daar was een grootheid aan het werk.

Het zou mooi zijn als dit een verhaal zou zijn van een vrouw die zich inzette voor de emancipatie van andere vrouwen, die de weg plaveide voor andere vrouwelijke toneelspelers, die een gelijkheid van man en vrouw nastreefde. Maar dat is dit niet. Ze wilde de énige vrouw zijn. Duldde geen concurrentie.

Toen heb ik meegemaakt dat Fien en Minny elkaar écht in de haren grepen – toen heb ik voor het eerst gezien dat mensen elkaar plukken haar uit het hoofd kunnen trekken.

Nu zou ze waarschijnlijk gediagnosticeerd worden met het een of het ander. Toen gebeurde dat niet. 

Ik heb één keer, toen ik Fien moest begeleiden, in haar ogen gekeken. Ik keek een beetje in de hel van een ander – en toen stond ze een mooi Frans liedje te zingen. En ik schrok zo verschrikkelijk. Ik dacht, “ho ho, nooit meer kijken.”

In een minidocumentaire op YouTube zegt theaterproducent Wim Ibo: ‘Fien de la Mar was een kreng van een mens.’ Ze was ook, volgens de geïnterviewden,

een verschijnsel

geniaal

een erfelijk belaste vrouw

een ontzaglijk levende persoonlijkheid

het meest levende mens

Mijn zoontje was toen vijf jaar. Ik bracht hem mee en klop aan bij haar kleedkamer en ze roept: ‘Kom maar binnen!’. Daar zit Fien, poedelnaakt voor de spiegel. 

Ik zeg: ‘Fien, ik heb m’n zoontje meegebracht, als je nou even een peignoirtje aantrekt…’ 

‘Daar peins ik niet over!’, zegt ze. 

‘Nou,’ zeg ik, ‘dan gaat ’t niet door. Kom maar weer mee, Jaap.’

Het interieur van haar appartement: zwartgelakte deuren, veel rood, donker, zwoel. Er hing een geur van een zwaar parfum. Er stond een vleugel, maar haar roodgelakte nagels waren te lang om erop te spelen. 

Het huis van de fictieve expats: eiken visgraatvloer, glazen deuren met zwart stalen kozijnen, grijze hoekbank, pastelkleuren in de kinderkamer. Verder alles beige. Een kookeiland.

Aan het eind van haar leven werd ze paranoïde, dacht ze dat ze achternagezeten werd, belde ze ’s nachts onophoudelijk naar haar vrienden, haar kennissen. Iedereen spant tegen mij samen. Haar huisarts stuurde de PTT een brief met het verzoek om haar telefoonverbinding af te sluiten.

Die vrouw was ongetwijfeld een van de meest talentvolle actrices die we ooit gehad hebben. Maar zo’n merkwaardig ongedisciplineerd wezen.

Tweehoog is niet hoog genoeg. Ze lag nog vijf dagen in het Wilhelmina Gasthuis voordat ze overleed.

Ik ken geen andere Hollandse actrice die zo onfeilbaar zeker met de meest natuurlijke middelen geheel van binnenuit weet te ontroeren als Fientje de la Mar.

Op mijn geboortekaartje heet ik ook Fientje. Nu word ik alleen nog maar Fientje genoemd door de ING-app, waar ik sinds mensenheugenis een rekening heb, en waar het me niet lukt de instellingen te veranderen. (‘Fientje, wordt het tijd om na te denken over een hypotheek?’)

Mijn moeder heeft mij de naam Fien gegeven, naar Fien de la Mar: een alcoholist die uit het raam sprong in de Beethovenstraat, een verschijnsel, een erfelijk belaste vrouw, een genie, een merkwaardig ongedisciplineerd wezen, een infant phenomenon, het meest levende mens.

--

De schuingedrukte citaten komen uit het werk van Jenny Pisuisse, Fien de la Mar: Portret van een kunstenaar. Amsterdam: Meulenhoff, 1982.