Ode aan Evy Poetiray | Erken de Republiek!

Evy woont met haar twee jaar oudere zusje Reny in de kolonie Nederlands-Indië. Hun vader werkt bij de PTT maar overlijdt aan TBC als Evy twee is. De meisjes wonen met hun moeder in Surabaya. Als Evy 8 jaar oud is sterft ook hun moeder. De zusjes groeien op in een protestants meisjesweeshuis en gaan naar de Mulo. Evy gebruikt het geld van het wezenpensioen later voor haar opleiding. 

Terwijl ze al werkt als gediplomeerd apothekersassistent horen de meisjes dat zij als ambtenarenkinderen recht hebben op een enkele reis naar Nederland. Reny gaat vooruit. Evy volgt een paar maanden later om een opleiding tot chemisch analist te volgen. 

Het is kort voor de Tweede Wereldoorlog oorlog uitbreekt als Poetiray in Amsterdam aankomt.

Net als alle Indonesische studenten in Nederland keert zij zich tegen het fascisme en de Duitse bezetter. Ze is actief lid van Perhimpoenan Indonesia (PI), de Indonesische antikoloniale studentenvereniging in Nederland die vanaf het begin van de oorlog in verzet komt tegen de Duitse bezetting. Naast koerierster verbergt ze op haar eigen etage regelmatig onderduikers. Samen met Marangin Siantoeri, haar latere man, organiseert ze in 1943 bijeenkomsten voor studentenverzetsgroepen en ondergedoken Indonesiërs. In het verzet is zij onder meer werkzaam als koerierster van De Waarheid, Vrij Nederland en Het Parool.

Na de bevrijding wordt Poetiray landelijk secretaris van de studenten vereniging. Via de Communistische Partij Nederland (CPN) is de PI betrokken bij het verzet tegen het Nederlandse plan om de Indonesische Onafhankelijkheid van 1945 met militair geweld terug te draaien. Poetiray is een fervent pleitbezorger voor een onafhankelijk Indonesië, bekend door de slogan: ‘Erken de Republiek!’

Als de CPN in februari 1946 samen met de sociaaldemocraten een  massabetoging in de Amsterdamse Markthallen organiseert, stelt de sociaaldemocratische wethouder Hugo de Dreu Poetiray voor als spreker namens de PI – in de hoop dat ze een minder radicaal geluid zou laten horen dan haar mannelijke collega’s. De Dreu had misgegokt.

Citaat: ‘Volk van Nederland, zijt Gij bereid het zelfbeschikkingsrecht van het volk van Indonesië voor honderd procent te erkennen?’ Dat vroeg Evy Poetiray, als bestuurslid van Perhimpoenan Indonesia, op 2 februari 1946 in de Markthallen in Amsterdam. Het antwoord uit de zaal luidde volmondig: ‘ja’. Het zou helaas anders zijn. Haar communistische verzetsvrienden blijven haar steunen, maar de socialistische kameraden die zeven dagen na haar speech de PvdA oprichtten, laten haar en de Indonesiërs vallen als een baksteen. De PvdA schaart zich achter het besluit troepentransporten naar Indonesië te steunen voor de zogenaamde Politionele Acties, in Indonesië bekend als, Aksi Militer Belanda 1 /2. 

In de loop van 1946 keren Evy Poetiray, haar verloofde en nog enige honderden PI-leden met het vrachtschip ‘Welgelegen’ terug naar hun vaderland waar haar man, kort na de geboorte van hun eerste kind, tijdens de politionele actie ’s nachts van zijn bed wordt gelicht.

De herinnering aan de Indonesische studenten die zich tijdens de Tweede Wereldoorlog bij het verzet aansloten verdwijnt uit het openbare geheugen, kort na de Proclamatie van de Republik Indonesia op 17 augustus 1945. 

In 2008 en 2010 interviewt journalist Herman Keppy Evy Poetiray. Het interview, over Indonesisch en Indisch verzet in Nederland, is te beluisteren op getuigenverhalen.nl. Voor het in Amsterdam-Zuidoost ontwikkelde lespakket ‘Echte Helden’ schilderde Herman Morssink haar portret. Door Nederland uit de geschiedenis geschreven maar door Amsterdam Zuidoost voor het voetlicht gebracht.

In Amsterdam-Zuidoost maakt het lespakket ‘In het krijt staan’ duidelijk dat naast Hollandse verzetshelden ook mensen uit Indonesië, Suriname en de Antillen hun leven hebben gegeven voor de vrijheid van Nederland. Het lespakket heeft als doel de huidige veelkleurige generatie te betrekken bij de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog.

• Herman Keppy, ‘Interview 04 Evy Siantoeri-Poetiray, Indonesisch en Indisch verzet in Nederland’, opgenomen 14 februari 2010 http://getuigenverhalen.nl/interview/ 
• Herman Keppy, ‘Een heldin is weggegaan’, Java Post, 28 augustus 2016
• Portret, opgenomen in het lespakket ‘Echte Helden’, Stichting 4/5 mei Comité Amsterdam-Zuid
• https://ceritafakta.nl/pahlawan-maluku-10-evy-poetiray/
• https://vimeo.com/911791747