Ode aan Naatje van de Dam | Ik zie ons, ook al zien we onszelf niet altijd terug

Lieve Naatje,

In 1865 werd er vijf dagen lang op de Dam gefeest omdat er een nieuw monument werd onthuld. Dit monument bestond uit een achttien meter hoge obelisk, met een vier meter hoog standbeeld erop, wat de vorm van een vrouw aannam. Dit monument werd “de Eendracht” genoemd, ter herinnering aan de Tiendaagse Veldslag. Het monument was daarna niet erg geliefd, en omdat het standbeeld was gemaakt van Belgisch zandsteen, kon het de Nederlandse weersomstandigheden niet goed weerstaan. In de loop der tijd verloor zij haar neus en een arm, maar ontving zij wel een koosnaampje: Naatje. Naatje, je was niet echt geliefd onder de Amsterdammers. Als er belangrijk bezoek was, werd je afgedekt. Bijna 60 jaar stond je op de Dam en zo opeens was je weg. Maar dit was zeker geen einde verhaal voor jou, want bij het vieren van 500 jaar Kalverstraat werd je gezicht nagemaakt. Zonder neus en zonder arm. Want zo was je door de Amsterdammers het meest geliefd.

Naatje van de Dam is een goed voorbeeld van hoe het vrouwelijk lichaam wordt gebruikt als een drager voor een allegorie. Oftewel, ookal zien we een vrouwelijk lichaam betekent dat niet dat ze een vrouw is. Het lichaam wordt namelijk alleen maar gebruikt om een hoger ideaal af te beelden, in plaats van te staan voor een persoon. Dit is iets wat in beeldhouwkunst vaak terugkomt, dat bij het mannelijk lichaam niet zo is. Zo denken we vaak bij “vrouwelijke monumenten” aan het Vrijheidsbeeld in New York, zij is geen vrouw maar een allegorie voor de vrijheid. Terwijl als we een man zien binnen de beeldhouwkunst dan gaat het vaak om hem. Naatje is een van de vele voorbeelden in Amsterdamse (en wereldwijde) beeldhouwkunst waarbij het vrouwelijk lichaam wordt afgebeeld, maar het helemaal niet om een vrouw gaat.

Zo zijn er niet alleen minder vrouwelijke lichamen en vrouwen te zien in de openbare ruimtes maar wanneer we ze zien, gaat het vaak niet eens om een persoon. Hoe kan je je als vrouw je dan écht thuis voelen in de stad? Zelfs Amsterdam wordt vaak gezien als een vrouw, of nouja, als een maagd. Binnen de kunstgeschiedenis wordt het idee en beeld van “de maagd” niet gezien als een echt persoon, maar ook weer een ideaal. In 1975 werd Naatje ter ere van Amsterdam 700 jaar weer teruggebracht, als “Nieuwe Naatje” met een compleet ander uiterlijk. Maar zij stond nu ook niet meer voor de Tiendaagse Veldslag. Nee, nu staat ze voor zichzelf en weer voor de stad. En mag ze het gewicht van de allegorie van zich aflaten.

50 jaar later, ter ere van Amsterdam 750 jaar, schrijf ik deze ode aan Naatje en alles waar ze voor staat. Maar nog meer voor alle vrouwen van Amsterdam. Ik zie ons, ook al zien we onszelf niet altijd terug.

Liefs,

Janneke