Ode aan Jakoba Mulder | Ode aan Jakoba Mulder

Geachte juffrouw Mulder, beste Jakoba,

Op 7 september 2017 zag ik u voor het eerst. Geschilderd door Piet den Ouden. Zittend aan uw bureau. Sigaret in de asbak. Plattegrond van het Amsterdamse Bos aan de muur, Spaarnwoude op tafel, Buitenveldert met rode magneetjes aan de muur. Uw portret hing in ons Collectiecentrum, het depot van het Amsterdam Museum. En burgemeester Eberhard van der Laan besloot toen en daar, dat u een plaats zou krijgen in de tentoonstelling De Mooiste Stad – de tentoonstelling waarvan hij gastconservator was.

Dat ik u niet eerder had ontmoet is gek. U bent weliswaar veel ouder dan ik, maar u leefde nog toen ik studeerde en me verdiepte in de woningarchitectuur van Amsterdam Nieuw-West. Ik had best eens bij u langs kunnen gaan om uw opvattingen over de westelijke tuinsteden persoonlijk op te tekenen, maar ik had u over het hoofd gezien. Slechts twee keer typte ik uw naam in mijn scriptie over de tuinsteden. ‘Mulder’. Ik schreef over Cornelis van Eesteren, Merkelbach en Scheffer en bleek een blinde vlek te hebben voor de invloed van Jakoba Mulder, de vrouw die vanaf haar 30ste als architect en stedenbouwkundige verbonden was aan de dienst Publieke Werken van Amsterdam; van 1952-1965 als hoofd. 

Uw invloed op het naoorlogse Amsterdam was enorm. U was betrokken bij het Algemeen Uitbreidingsplan, u bouwde in Nieuw-West en Buitenveldert, u ontwierp het Amsterdamse Bos en Spaarnwoude en stond aan de wieg van de Bijlmermeer (waarmee u overigens niet tevreden was). Ik had u moeten kennen, maar waar ik de visie en ontwerpkracht van mannen in het zonnetje zette,  ging ik aan u voorbij. En daarvoor bied ik mijn excuses aan. Want u bent het kennen waard. U verdient een ode. En gelukkig is dit niet de eerste, want met een plein, een standbeeld, een tentoonstelling, een proefschrift en verschillende publicaties, wordt inmiddels recht gedaan aan uw waarde voor Amsterdam.

Sinds die donderdag in 2017 was u in m’n leven. Bijna dagelijks. Uw portret verhuisde vanuit het Collectiecentrum in Noord naar het Burgerweeshuis aan de Kalverstraat. Ik zag u vrijwel dagelijks en ging u tutoyeren. Voor mij werd u Jakoba. En een heel enkele keer Ko, zoals uw collega’s u noemden. Ir. Jakoba Helena (Ko) Mulder (1900-1988), vandaag schrijf ik u een brief. Of liever gezegd: voltooi ik de brief waaraan ik weken geleden begon. En terwijl ik de datering typ, realiseer ik me dat het vandaag uw sterfdag is, 5 november, 36 jaar geleden. Ik hef het glas op u en haal herinneringen op. 

In het museum

Voor burgemeester Van de Laan was het duidelijk: Nieuw-West moest een plaats krijgen in zijn tentoonstelling De Mooiste Stad, en jouw portret hoorde daar bij. Zo’n 150.000 mensen zagen De Mooiste Stad tussen 16 juni en 4 november 2018, maar de bezoekers in de laatste maand zagen jouw portret in kopie. Want je verhuisde tussentijds naar een andere tentoonstelling in ons museum: 1001 vrouwen in de 20ste eeuw, van gastconservator Els Kloek en vormgever Irma Boom – twee vrouwen die trouwens ook een ode verdienen. Daar was je te zien van 4 oktober 2018 tot 10 maart 2019. 

Ik had m’n collega’s laten weten dat jij wat mij betreft nooit meer terug naar het depot mocht. En zo gebeurde het dat je in maart 2019 naar m’n werkkamer kwam. Het prachtige portret in m’n directe nabijheid. Steeds iets nieuws te zien en altijd onderwerp van gesprek. Of die gesprekken nu gingen over de actuele ontwikkelingen in Amsterdam, over het gemis aan vrouwenverhalen in onze geschiedenis, over Nieuw-West of de Bosbaan, of over het feit dat je uit het zelfde geboortejaar als mijn oma was – de oude Judikje. Allebei uit maart 1900. Jouw portret, Jakoba, was een conversation piece. 

Je hing er net een jaar toen we een historisch moment beleefden. 12 maart 2020. Je was erbij toen we tot onze verbijstering moesten besluiten dat het museum vanaf 13 maart voor publiek gesloten zou zijn. Corona. Terwijl bijna iedereen thuis werkte, was ik nog in ons Burgerweeshuis. Van het ene op het andere moment vergaderden we digitaal en positioneerde ik mijn computerscherm zo dat jij mijn achtergrond vormde. Je keek mee en bleef onderwerp van gesprek. Ook in die nu al weer onvoorstelbare jaren waarin bijna iedereen thuis werkte en de praatjes bij het koffieapparaat node gemist werden.

Het museum ging weer open en je was erbij toen de Gouden Koets over het dak heen naar de meisjesbinnenplaats werd getakeld in juni 2021. Het slot van deze tentoonstelling eind februari 2022 luidde een nieuwe periode in. We sloten het Burgerweeshuis en maakten ons op voor de grote verbouwing waarvoor we later dat jaar de vergunning kregen. En tegelijkertijd openden we onze tijdelijke huisvesting aan de Amstel, in het gebouw van H’ART Museum, dat toen nog Hermitage heette. Mijn werkkamer verhuisde naar Herengracht 603, maar jij verhuisde niet mee. Je werd, geheel terecht, opgenomen in de semi-permanente tentoonstelling Panorama Amsterdam, waar je portret, je tekentafel en een maquette van Amsterdam met het Algemeen Uitbreidingsplan te zien zijn.

Met deze voorwerpen vertellen we het verhaal van de na-oorlogse westelijke tuinsteden, maar ook dat van jou, Jakoba. Want jij bepaalde mede hoe Amsterdam er nu uitziet. Ik acht je hoog. En ben blij dat er steeds vaker over je gepubliceerd wordt: ’s lands eerste vrouwelijke stedenbouwkundige. Om nooit meer te vergeten.

Judikje Kiers