Ode aan Elisabeth Samson | Ode aan Elisabeth Samson

Beste Elisabeth, 

Met deze brief breng ik u een ode. Niet om u te prijzen als heldin, maar om u te leren kennen als de vrouw die u was: intelligent, ambitieus en vastberaden. 

U, Elisabeth Samson, zevende kind van uw moeder Nanoe – een vrouw die ooit tot slaaf was gemaakt maar door haar eveneens vrijgekochte kinderen werd bevrijd – werd in 1715 geboren als vrije zwarte vrouw in Paramaribo. Als jong meisje leerde u lezen, schrijven en rekenen, vaardigheden die onmisbaar zouden blijken voor uw latere carrière als zakenvrouw. Door slimme investeringen in plantages en onroerend goed verwierf u aanzienlijke welvaart, een buitengewone prestatie voor een vrouw van Afrikaanse afkomst in een koloniaal Suriname waar raciale hiërarchieën de samenleving beheersten. Toch wist u als vrije vrouw uw eigen plek op te eisen en een positie op te bouwen die slechts weinigen voor mogelijk hielden. 

Vandaag de dag wordt u herinnerd als een ‘rijke, vrije, zwarte vrouw’, kenmerken die uw verhaal uitzonderlijk maken en relevant bewijzen voor de geschiedenis. Maar u was niet de enige die de beperkingen van het koloniale systeem doorbrak. Er waren andere zwarte vrouwen die, net als u, hun vrijheid verwierven: sommigen werden vrijgekocht en startten eigen ondernemingen, anderen bevochten hun vrijheid en vluchtten het oerwoud in. Deze verhalen worden vaak gezien als op zichzelf staande uitzonderingen, maar samen vormen ze een breder beeld van de ervaringen van zwarte vrouwen tijdens de slavernij. Ik hoop dan ook dat uw verhaal, Elisabeth, niet enkel gezien wordt als een op zichzelf staand wonder, maar als een getuigenis van de veerkracht van zwarte vrouwen onder het patriarchale en racistische koloniale regime. 

In mijn tijd wordt u bekritiseerd vanwege uw rol als slavenhoudster, als zwarte vrouw die zich schikte naar de koloniale structuren en zwarte mensen uitbuitte voor economische winst, iets waar de witte elite van profiteerde. Maar ik begrijp hoe moeilijk het moet zijn geweest om uw ambities na te streven binnen de regels van een maatschappij die weinig ruimte bood aan zwarte vrouwen. Toch koos u ervoor zich te verzetten tegen deze regels, door te strijden voor het recht om te trouwen met een witte man. Waarom was dit zo belangrijk voor u? Was het een kwestie van liefde, van principiële gelijkwaardigheid, of een strategische keuze om toegang te krijgen tot de hoogste lagen van de samenleving? In zekere zin streed u expliciet voor de rechten van de ‘vrije’ zwarte vrouw. Toch zette u zich niet in voor de tot slaaf gemaakte vrouwen, met wie uw eigen moeder eens het lot deelde. 

Veel mensen uit mijn tijd zien slavernij simpelweg als een gegeven van die tijd – ‘dat was toen normaal’ – een opvatting die elke vorm van kritiek op het systeem onderdrukt en het leed van de onderdrukten bagatelliseert. Hoe ervoer u zelf uw rol binnen dit systeem? U kon zich immers niet verschuilen achter de heersende overtuiging dat zwarte mensen minder gevoel of intelligentie zouden hebben; u kende uw eigen emoties, uw eigen verlangens. Heeft u ooit getwijfeld aan uw positie als slavenhoudster? Hoe ging u hiermee om, en hoe verantwoordde u dit tegenover uzelf? 

Ik schrijf u omdat ik geloof dat elk verhaal telt – niet alleen dat van helden en heldinnen. We herinneren ons de namen van zoveel slavenhandelaren en onderdrukkers, waarom meten we vrouwen, en vooral zwarte vrouwen, aan een andere standaard?

Uw leven, net als dat van vele anderen, geeft ons een completer beeld van de geschiedenis. U laat zien dat de veerkracht van vrouwen niet altijd schuilt in heldhaftige daden, maar soms in het overleven en het groeien in een harde oneerlijke wereld. 

Hartelijke groet, Martje Onikoyi