Ode aan Alida Maria Prumers | Het is Daatjesdag!

Amsterdam, 8 november 1887/2024

Lief Daatje,

Daar zit je dan, "in het rood-zwarte kleed, gebogen door de last van een eeuw en niet zo helder meer van hoofd". Dat zal ik morgen in het stadsnieuws van de kranten lezen, naar aanleiding van de feestelijkheden rond je honderdste verjaardag in het Burgerweeshuis. Dat is wat ik ook zie op de foto van jou op deze dag, als je al bijna 90 jaar in ons liefdevolle ‘Huys’ verblijft. Ook ik wil je vanaf deze zijde hartelijk feliciteren met deze dag. 

Als medewerker van het Amsterdam Museum, die ook lang in hetzelfde Huis heeft mogen verblijven, ben ik op de hoogte van de vele andere weesmeisjes die zonder de objecten in de museumcollectie totaal vergeten zouden worden. Met name de vele merk- en stoplappen die hier worden vervaardigd getuigen van het bijzondere wezenbestaan. Maar bij het bepalen aan welke wees ik een ode wil wijden, val ik toch voor jouw portretje; het enige portret van een écht burgerweesmeisje, met naam en toenaam, dat in de museumcollectie te vinden is. 

Volgens mij zelfs het oudste fotoportret van een weesmeisje hier in het museum! Vandaag ken je nog landelijke roem, maar in de komende decennia zullen er niet meer zoveel woorden aan jou worden gewijd. Zeker geen ode! En dat mag best wel eens gebeuren. Want ik vind je wél een bijzonder Daatje! En dat maakt deze herfstdag toch tot een heel bijzondere.

Ja natuurlijk, je zult misschien tegenwerpen dat we inmiddels foto’s hebben met beeldige jongedames, ook in die markante zwart-rode kostuums van de Amsterdamse burgerwezen, in de lente van hun veelbelovende levens. Maar die foto's hebben nooit de status van museumobject gekregen! Natuurlijk hebben we die ansichten van rond 1900 in de collectie én de bevallige wezens op de schilderijen van Max Liebermann, Therese Schwartze en Nicolaas van der Waay. Je weet net als ik, dat zijn allemaal geïdealiseerde beelden, modellen – geen écht weesmeisje als jij! We weten allebei, het werkelijke leven in ons Huis is minder poëtisch dan we op deze plaatjes zien. 

Ik denk ook dat als iemand meer dan 100 jaar wordt, waarvan 90 in het Burgerweeshuis, dat het iets zegt over de kwaliteit van leven hier, de uitstekende zorg. We mogen hier zelfs ons hele leven verblijven! Wat ík ontdek, bij het aanschouwen van je lieve lach: dat de levensomstandigheden in het weeshuis de bewoners gelukkig en gezond kunnen houden. Volgens mij hebben we het hier best goed, toch? Wat een fijne stad is dit toch, waar zoiets mogelijk is. 

Veel mensen beweren steeds dat je een verstandelijk beperking hebt en zeggen dat je aan 'geesteszwakte' lijdt. Maar ach, weet je, Daatje? Je bent veel méér dan dat! Wat mij en andere medewezen verwondert is niet alleen je taaiheid, maar toch ook de verbijsterende gedachte dat jij in 1813 het jongetje Jan van Speijk als 11-jarige het weeshuis binnen hebt zien komen en dat je in de jaren daarna zijn status hebt zien uitgroeien tot die van nationale held... Terwijl we hem nu toch eigenlijk ook als oorlogsmisdadiger kunnen zien? Wat een idioten lopen er toch rond in deze wereld. Geef mij maar Daatje! Je staat voor mij symbool voor al die (bijna) vergeten lieve wezen. En nu ik er verder over nadenk: zover ik weet is er van onze nationale held geen enkele portretfoto overgeleverd, alleen maar fantasierijke verbeeldingen.

Heel veel liefs van je medewees, Maarten  

Bronnen

1) Stadsarchief, Archief van het Burgerweeshuis, Toegangsnummer 367.C, Inventarisnummer 1263, Gelukwensen en krantenknipsels betreffende de honderdste verjaardag van weesmeisje Alida Maria Pruimers, 1887

2) https://www.delpher.nl/ (krantenartikelen uit 1887 op trefwoorden ‘Daatje’ en ‘Burger Weeshuis’)

2) Het Burgerweeshuis der stad Amsterdam. Herdenkingsboekje ter gelegenheid van het 400-jarig bestaan van de Stichting, samengesteld door den oud-burgerwees B. de Ridder (Stadsdrukkerij Amsterdam, 1920), p36-37.

3) B. de Ridder, ‘De vroegere klederdracht der Burgerwezen’, in: Ons Amsterdam, augustus 1965, p250

4) R. Meischke, Amsterdam Burgerweeshuis (Staatsuitgeverij, ’s-Gravenhage 1975), p68-69, 93

5) Ben Endlich, 450 Jaren Burger-Weeshuys (Aspect, Soesterberg 2002), p334