Ode aan Fré Cohen | Baanbrekend in bovenkast

Door Anke Visser29 oktober 2024

Fré Cohen, lino Anke Visser

Een ode aan grafisch kunstenares Fré Cohen (geboren Amsterdam 11 augustus 1903-zelfgekozen dood Hengelo 12 juni 1943).

Dag Fré, jouw werk was mij meer bekend dan jouw persoon vanwege AJC-brochures en -affiches, Arbeiderspers-boekomslagen en titelpagina’s van De Toorts. Sterke grafiek in zwart-wit met rood als steunkleur. Dat lino- en houtsnedes maken letterlijk en figuurlijk weerbarstig is, blijft in jouw grafiek nagenoeg onzichtbaar.

Jan Peters, Jan De jeugd voor het Plan. Amsterdam, C.P.C., A.J.C. en Jeugdraad N.V.V., 1936. Vormgeving Fré Cohen

Wat ook niet zichtbaar is, is de weg die je hebt afgelegd tot gevierd grafica. Want je had de tijd, je milieu en je sekse niet mee. Als jonge werkende vrouw ‘deed je het erbij’ dat tekenen en ontwerpen, naast je kantoorbaan. Je wilde van kinds af aan tekenares worden, maar kon pas als 25-jarige naar de grafiekopleiding aan Het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs, (nu de Gerrit Rietveldacademie). Vond je daar aansluiting als dochter van diamantbewerkers uit Amsterdam-Oost? Had je vrouwelijke medestudenten? Was je een vreemde eend?

Dat was je in ieder geval in de drukkerij. Want je beperkte je niet tot beeld en illustratie, ook opmaak en lay-out hadden jouw aandacht. Werkzaam voor De Vooruitgang, de uitgeverij van de Sociaal Democratische Arbeiders Partij, bemoeide je je letterlijk met het zetwerk, terwijl ‘letterkast en zetsel’ een onbetwiste mannenaangelegenheid waren.

Fré, je was een geboren en getogen Amsterdamse en dat bleef je. De sociaal democratische instellingen waar je je aan verbond, hadden alle hun hoofdkantoren in Amsterdam. Je hebt niet alleen jouw stempel gedrukt in de ‘rode hoek’. Je vond een baan bij de Amsterdamse Stadsdrukkerij. Daar gaf je het drukwerk voor de gemeentelijke diensten vorm, zoals affiches voor de Stadsreiniging, maar ook het trouwboekje en het cheque-boek van de Amsterdamse gemeentegiro. Jouw werk was in de jaren ‘30 en ‘40 overal zichtbaar in de Amsterdamse ‘openbare ruimte’.

De typische hoekige, maar sierlijke typografie van Fré Cohen in het Giro Boekje, 19, Collectie Stedelijk Museum

Prentbriefkaart voor de Stadsreiniging Amsterdam. Vormgeving Fré Cohen

Ook toen je als Joodse werknemer tijdens de Nazi-bezetting ontslagen werd, bleef je in de onderduik grafisch werk maken: wenskaarten en kinderboekjes in pastelkleuren. Lichte tinten in donkere tijden.

Bronnen:

‘De Letterkast; roman over het leven van Fré Cohen’, Edith Brouwer. Uitgeverij Orlando 2021

Fré Cohen: vorm en Idealen van de Amsterdamse School (Expositie 2021-2022)

https://www.hetschip.nl/tentoonstelling/expositie-fre-cohen

https://nl.wikipedia.org/wiki/Fr%C3%A9_Cohen

Stadsdrukkerij Affiche Zomerfeesten Amsterdam, Vormgeving Fré Cohen, 1932, collectie Amsterdam Museum

Stadsdrukkerij Affiche Zomerfeesten Amsterdam, Vormgeving Fré Cohen, 1934, Collectie Amsterdam Museum

Over

Ode van Anke Visser aan Fré Cohen.

Jouw geest liet zich niet breken. Jij koos, jij koos jouw eigenzinnige levenspad én je levenseinde toen je in handen van een Jodenjager viel. Fré, ik bewonder je, jouw creativiteit, jouw levenskracht, jouw koers. En last but not least jouw ambachtelijkheid, ik weet uit ervaring hoe lastig grafische technieken zijn.