Ode aan Greet Hofmans | Oproep tot eerherstel

Ode aan Greet Hofmans, oproep tot eerherstel 

‘Toverkol’ en ‘Nederlandse Raspoetin’ zijn de buitengewoon vrouwonvriendelijke woorden die prins Bernard gebruikte als hij sprak over Greet Hofmans. Amsterdamse Greet was mede op zijn verzoek als gebedsgenezeres aan het hof terechtgekomen maar kreeg volgens Bernard te veel invloed op zijn vrouw, koningin Juliana. Wat volgde was een heuse ‘Greet Hofmans Affaire’ waarbij het voortbestaan van het koninklijk huwelijk, ja zelfs van de monarchie in 1956 even op het spel stond! Maar wat weten we eigenlijk over Greet Hofmans? Hoogste tijd om haar beter te leren kennen. 

Margaretha Hofmans werd geboren op 23 juni 1894 in de Vinkenstraat 171 in Amsterdam. Als oudste van vier kinderen uit een Amsterdams arbeidersgezin moet Greet al op jonge leeftijd gaan werken. Ze is dienstbode, fabrieksarbeidster en naaister op een confectieatelier. Ze droomt van een carrière als danseres of actrice. In haar vrije tijd bezoekt ze ‘volksconcerten’ in het Concertgebouw en toneel- en dansvoorstellingen. Ze gaat graag uit, vaak samen met haar verloofde Louis Visser, een Amsterdamse politie-inspecteur. Tot een huwelijk met hem komt het niet. Zij voelt er weinig voor en hij vindt haar een tikkeltje te excentriek. Als haar moeder in 1914 verlamd raakt, en ook haar vader en zus ernstig ziek worden, neemt Greet naast werken buitenhuis ook de huishouding op zich. In 1929 sterft haar moeder, in 1930 haar vader en in 1936 haar zusje. Greet is 42 jaar en heeft voor het eerst in haar leven niemand om voor te zorgen.  

Oorlogsjaren 

Tijdens Duitse bezetting van 1940-1945 zit Greet in het verzet, ze is betrokken bij de Amsterdamse groep Waterman. Over haar keuze om bij het verzet te gaan vertelt Greet later in Weekblad Elsevier: “Ik werkte bij een Joodse firma. De Duitsers voerden de firmanten weg. Dat bracht mij ertoe andere Joden hulp te verlenen. (…) De drang om anderen bij te staan zat zo sterk in mij, dat ik risico’s nam.” Greet is actief in de illegale bonnendistributie en helpt mee Joodse kinderen uit de Hollandsche Schouwburg te smokkelen en veilig onder te brengen op onderduikadressen. “Het helpen van mensen in de oorlog was heerlijk. Ik kon me er in zekere zin in uitleven. Daardoor werd de bevrijding voor mij tot een innerlijk conflict. Ik vroeg me af waarom mensen op de wereld zijn en waarom er leed heerst. Waarom ik zelf op de wereld was. Ik heb geworsteld en gesmeekt en was verlaten.” 

Stemmen horen 

Via haar ouders maakt Greet van huis uit kennis met het theosofische gedachtegoed. De familie Hofmans is actief lid van de Theosofische Verening. Greet is dat ook maar zij breekt in 1922 met de vereniging nadat ze is aangerand door een oudere theosoof. In de oorlogsjaren komt Greet Hofmans in aanraking met het occultisme. Begin 1946 hoort ze de stem van een ‘Meester’ die haar tot zijn werktuig wil maken ter heling van de lijdende mensheid. De stem geeft haar de opdracht Amsterdam te verlaten. Ze woont een tijd op het Friese platteland waar ze lezingen geeft en naam maakt als paranormaal genezeres. Zo komt ze in contact met welgestelde spiritisten. In 1947 verhuist ze naar Hattem, waar ze mag inwonen op het landgoed Molencaten van baron W.J. van Heeckeren. De gespreksgroepen die ze op het landgoed organiseert, trekken gegoede toehoorders van heinde en verre. En zo wordt ‘juffrouw Hofmans’ in 1948 ook geïntroduceerd bij de koninklijke familie. Hopelijk kan de gebedsgenezeres iets betekenen voor het prinsesje Marijke (later Christina) die in 1947 is geboren met een ernstige oogafwijking?  

Vriendinnen  

Koningin Juliana en Greet Hofmans kunnen het direct goed met elkaar vinden, Greet wordt Juliana’s vriendin en vertrouweling. Ze delen een sociale en ethische bevlogenheid, ze zijn beide pleitbezorgers van pacifistische ideeën. Met name dat laatste is prins Bernard een gruwel. Het is de tijd van de Koude Oorlog en de prins staat achter het militarisme van de NAVO. Hij ergert zich mateloos aan de pacifistische toespraak van zijn vrouw Juliana tijdens het staatsbezoek aan de Verenigde Staten in 1952. Hij ziet Greet Hofmans daarvan als kwade genius.  

Koninklijke machtsstrijd 

In 1956 lopen de spanningen in het huwelijk van Bernard en Juliana hoog op. De sfeer op Paleis Soestdijk is om te snijden. Het is een echte paleissoap waarbij de twee echtelieden naar het schijnt ieder in hun eigen paleisvleugel leven en alleen via briefjes contact met elkaar hebben. Over en weer beschuldigen Juliana en Bernard elkaar van complottheorieën. Bernard schildert in weekblad Der Spiegel Greet Hofmans af als een ware Raspoetin met grote invloed op staatszaken. Het gerucht gaat dat Bernard zijn vrouw krankzinnig wil laten verklaren. Beatrix, die dan nog maar 17 jaar is, zal dan de troon vroegtijdig moet bestijgen en Bernard kan dan regent zijn. Juliana overweegt op haar beurt een echtscheiding aan te vragen. Om verdere escalatie te voorkomen en het koninkrijk te redden grijpt de regering in. Het koninklijk paar wordt tot de orde geroepen en beide moeten concessies doen. Juliana toch net even meer. Ze moet ermee instemmen dat Greet Hofmans de toegang tot het paleis per direct wordt ontzegd. Daarmee eindigt de vriendschap tussen Juliana en Greet abrupt. Greet gaat terug naar Amsterdam waar ze haar praktijk als genezeres in de Bosboom Toussainstraat nummer 3 voortzet.  

Veel geheimzinnigheid 

In de Greet Hofmans Affaire, zoals de constitutionele crisis is gaan heten, zijn het met name mannen geweest die zich ermee hebben bemoeid. Allereerst was er een commissie van vier wijze heren die in opdracht van premier Willem Drees moesten onderzoeken wat er achter de paleisdeuren afspeelde en hoe de monarchie kon worden gered. Ook waren er oud-Engelandvaarders die mogelijk een aanslag zouden hebben gepleegd op Greet Hofmans in 1957. Feit is dat Greet betrokken raakte bij een bizar auto-ongeluk dat haar bijna fataal werd. Ze houdt er de rest van haar leven ernstige hoofdpijnen en een litteken in haar gezicht aan over. En dan is er geschiedkundige Cees Fasseur, weer een man, die in 2005 als enige toegang tot het Koninklijk Huisarchief krijgt om te schrijven over de Greet Hofmans Affaire. Zijn bevindingen tekende hij op in zijn boek ‘Juliana & Bernard’. Veel mensen menen dat Fasseur te veel vanuit het perspectief van de prins heeft geschreven.  

Heksen en hekserij 

Vrouwen beschuldigen van hekserij gebeurt al eeuwenlang. Sinds de Middeleeuwen is het een beproefd middel om vrouwen die niet in het gareel lopen angstig en onschadelijk te maken. In de tijd dat Greet Hofmans als heks werd weggezet kwam je weliswaarniet meer op de brandstapel terecht maar de beschuldigingen van prins Bernard hebben haar wel gebrandmerkt. 

Anderen helpen 

Greet Hofmans was ontegenzeggelijk een bijzondere vrouw, die geen roem, eer en persoonlijk gewin nastreefde. Ze is arm geboren en koos ook later bewust voor een sober en simpel bestaan. Voor haar genezingen vroeg ze nooit geld, ook niet van de allerrijksten, ze leefde van giften. Alles wat ze had schonk ze weg aan mensen die het meer nodig hadden dan zij zelf. Anderen helpen zag ze als haar roeping en dat heeft ze haar leven lang gedaan.  

Op 16 november 1968 overlijdt Greet Hofmans op 74-jarige leeftijd aan de gevolgen van kanker. Ze is begraven op de Amsterdamse begraafplaats Zorgvlied hoewel ze zelf liever was gecremeerd en uitgestrooid over zee, zonder een spoor na te laten. 

Nawoord 

Het laatste woord over Greet Hofmans is nog niet gezegd en dat zal wel zo blijven totdat de Koninklijke archieven openbaar worden gemaakt. Zelf heeft zij zich nooit verweerd tegen alle aantijgingen, alsof ze zich er bij neerlegde dat zij het in haar eentje nooit zou kunnen opnemen tegen de Nederlandse staat en het Koninklijke huis. Omdat zij er niet over praatte, doen wij het voor haar. Met deze ode maken we daarmee een begin. 

Gebruikte bronnen: 

Hofmans, Margaretha (1894-1968) (knaw.nl) 

Een hollands sprookje – De Groene Amsterdammer (16 december 1998) 

https://nl.wikipedia.org/wiki/Greet_Hofmans 

https://www.volkskrant.nl/mensen/fasseur-ontwaart-feministisch-complot-uit-linkse-hoek-tegen-zijn-bestseller~ba4602ad/ 

Alle citaten zijn uit Het Elsevier’s Weekblad, 23 juni 1956