Ode aan Johanna Kuiper | Een unieke en onverschrokken feministe

Johanna (Hannie) Kuiper werd in 1896 geboren in de doopsgezinde pastorie in het Friese Warga en groeit op in Amsterdam, waar haar vader in 1891 dominee is geworden van de Singelkerk van de Doopsgezinde Gemeente. Na een turbulent leven als schrijfster, vertaler, bommoeder, socialiste, minnares, verzetswerk in WO II én schrijfster van twee kinderbijbels stierf ze in 1956 onverwacht in Semarang (Java) tijdens een familiebezoek aan het jonge onafhankelijke Indonesië. 

Voor mij heeft Johanna een persoonlijke betekenis gekregen omdat we allebei in een bepaalde fase van ons leven buiten Amsterdam hebben gewoond in het gehucht Etersheim (gemeente Edam-Volendam). Johanna woonde daar rond de tweede wereldoorlog in de pastorie met haar man dominee Schipper. Ik hield me - ruim 10 jaar geleden- bezig met de renovatie van het naastgelegen oude dorpsschooltje, waar een kinderboekenmuseum in werd gevestigd. De boeken van Johanna Kuiper vormen daar een belangrijk onderdeel van de collectie en haar werk als kinderboekenschrijver krijgt er veel aandacht. 

Vanwege de uitreiking van de Yad Vashem-onderscheiding aan zijn ouders en de PR rond het proefschrift over Johanna werd ik door haar zoon Kristofer in 2015 benaderd om te helpen bij de organisatie. Hij betrok mij bij zijn inspanningen om ter nagedachtenis aan het verzetswerk van zijn ouders een gedenksteen op te richten bij de pastorie, die destijds onderdak bood aan joodse onderduikers. Jaarlijks worden Hannie en haar man daar nu herdacht op 4 mei. 

‘Toen het bejaarde echtpaar Will Völger (1893-1968) en Hilde Völger-Hoppe (1894-1984) in het jaar 1967 uiteindelijk toestemming kreeg de DDR te verlaten en zij de zonegrens naar West Duitsland overstaken, droegen zij slechts het hoognodige bij zich. Meer was niet toegestaan. Maar in het koffertje van Hilde was plek ingeruimd voor een pak van bijna 200 brieven die haar Nederlandse hartsvriendin Johanna (Hannie) Kuiper haar gedurende een periode van dertig jaar had geschreven. Deze brieven, in het Duits gesteld, zijn later ter hand gesteld van Kristofer Schipper, Hannies jongste zoon. Zij vormen de rode draad in de biografie ‘Gedurfd leven’, Johanna Kuiper (1896-1956)’, waarin Ferdinand van Melle haar turbulente, onorthodoxe leven beschrijft’. 

Betekenis voor Amsterdam
Johanna E. Kuiper schreef tussen 1925 en 1956 veel artikelen en boeken, waaronder bijna vijftig kinder- en jeugdboeken. Persoonlijke ontplooiing en autonomie zijn daarin belangrijke thema’s. Behalve als schrijfster deed ze als socialiste en feministe van zich spreken, niet alleen door het schrijven van artikelen maar ook door praktisch buurtwerk. De hulp aan Joodse onderduikers tijdens de Tweede Wereldoorlog leverde haar en haar man in 2015 postuum de Yad Vashem-onderscheiding op.

In 2020 besloot Amsterdam een brug in Nieuw West te vernoemen naar schrijfster, feministe en socialiste Johanna Kuiper, die ook steun gaf aan onderduikers tijdens WO II.

Johanna verdient ook een ereplaats in ‘Vrouwen van Amsterdam’.

Jetty Voermans

Bronnen

• J. J. F. van Melle, ‘Johanna E. Kuiper 1896 Gewaagd leven 1956’ (Proefschrift, Amsterdam 2015) ISBN 9789082331400
• J. J. F. van Melle, ‘Gedurfd leven’, Johanna Kuiper (1896-1956)’ ISBN 9789464551075
• Janneke van der Veer, ‘Kuiper, Johanna Engelberta (1896-1956)’, Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland
• Marlinde van der Breggen, ‘Hannie kon van niks een verhaal maken’, Trouw 05-03-2015
• Thea de Hilster, Tentoonstellingsbrochure 2015. ‘Johanna Kuiper 1896-1956, (kinderboeken)schrijver, vertaler, domineesvrouw in Etersheim’
• Lars van der Kooij, ‘Vrije mensen en Vrije Liefde met Johanna Kuiper’. Oneindig Noord-Holland 08-02-2017