Ode aan Onzichtbare moeder | Onzichtbare moeder: taboe als zwangerschapskorset

In onze interventie brengen we door een rollenspel een ode aan twee fictieve onzichtbare moeders uit verschillende tijdsperiodes, één uit 1890 en de ander uit 2025. Aanleiding hiertoe was het zwangerschapskorset van rond 1900 op de tentoonstelling (afb. 1). Met deze interventie maken we de dilemma's van de twee vrouwen zichtbaar en bieden we een uitnodiging tot dialoog en reflectie. Hoe kunnen wij als samenleving positief bijdragen aan het lichamelijke zelfbeschikkingsrecht van vrouwen?

Interventie:

In het rollenspel ontmoeten twee fictieve vrouwen, Inaya en Keetje, elkaar op een bankje voor de abortuskliniek aan de Sarphatistraat 620 (afb. 2). Zij beginnen een innig gesprek met elkaar. Inaya, de vrouw uit 2025, heeft net de kliniek bezocht omdat ze haar zwangerschap wil beëindigen en wacht op haar partner. Keetje, de vrouw uit 1890, wacht op haar man die in de kazerne is. De vrouw uit 1890 wil het korset afnemen -  'Ik wil dit niet meer' - en trots haar zwangere buik tonen. Inaya wil kunnen praten over haar keuze voor abortus en het uit de taboesfeer halen: 'Een kind verandert alles. Daar moet je klaar voor zijn'. Inaya en Keetje willen beiden gehoord worden en over hun eigen lichaam beschikken.

Beide vrouwen zijn feitelijk onzichtbare moeders en de beperking en insnoering van het zwangerschapskorset in de negentiende, kan gezien worden als een metafoor voor het verstikkende taboe dat nu nog op abortus ligt. Met onze interventie, willen we een zwanger lichaam met terugwerkende kracht vereren en abortus decriminaliseren.

Toelichting:

Wat hebben een negentiende-eeuws zwangerschapskorset en een abortuskliniek met elkaar gemeen? In principe zijn het elkaars tegengestelden. Het één impliceert gewenste en de ander ongewenste zwangerschap. Je verwacht dat het zwangerschapskorset een volstrekt andere betekenis krijgt in de context van een abortuskliniek. Niets is minder waar.

We zijn ons bewust dat het presenteren van een zwangerschapskorset op een controversiële plaats als een abortuskliniek een gewaagde interventie is. Het is ons doel om op een zachtaardige manier het onzichtbare zichtbaar te maken. We gaan een dialoog aan op twee niveaus. Ten eerste verbinden we vrouwenemancipatie in 1890 met vrouwenemancipatie in 2025 en ten tweede is er een dialoog tussen twee moeders uit voornoemde periodes.

Eind negentiende eeuw was het korset een standaard onderdeel van een vrouwengarderobe, dat ook gedragen moest worden tijdens de zwangerschap. Door het dragen van een korset kon een vrouw langer in het publieke domein blijven socialiseren, omdat een zwangerschap als privé werd beschouwd. Zodra een zwangerschap werd onthuld, verloor een vrouw haar agency en sprak men alleen nog met haar in de context van het kind, met name over de impact van haar acties op het kind. Het strakke korset kon ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid van zowel moeder als kind; ingetrokken tepels en baarmoederverzakking waren veelvoorkomende gevaren. Het enige voordeel vanuit het oogpunt van de vrouw was dat het korset enigszins kon ‘meegroeien’ met de buik.

De ongewenst zwangere vrouw wordt nog altijd bekritiseerd door vooral de christelijke anti- abortuslobby. Stichting Civitas Christiana is verantwoordelijk voor de campagne Stirezo Pro Life, die strijdt voor ongeboren kinderen. Zij beschouwen abortus als moord. De ‘pro-lifers’- wakers bij abortuscentra - menen zwangere vrouwen en ongeboren kinderen te redden door hen te overtuigen om geen abortus te plegen. Zelfs tijdens de uitvoer van onze interventie sprak een pro-life activist ons aan. Mede door deze stigmatisering en intimiderend activisme kunnen of durven vrouwen er niet openlijk over te praten en blijven ze onzichtbaar. 

Interessant is dat de locatie van de abortuskliniek, de Sarphatistraat 620, vroeger een mannenbolwerk was. Het pand werd in 1810 gebouwd in opdracht van Napoleon, maar werd door de Fransen nooit gebruikt, omdat bij voltooiing in 1813 hun overheersing reeds beëindigd. Hierna werd het als Oranje-Nassau kazerne gebruikt door het Nederlandse leger tot aan 1987. De huidige abortuskliniek bevindt zich hier sinds februari 2018. 

Een groter contrast dan een machismo kazerne versus een abortuskliniek waar vrouwenzorg geboden wordt, is nauwelijks denkbaar. Dit is een voorbeeld van één van de tegenstellingen die in onze interventie tot uiting kwam. Daarnaast geven gewenste en ongewenste zwangerschap, letterlijke en figuurlijke onzichtbaarheid, en vrouwenemancipatie versus conservatisme gelaagdheid en diepgang aan deze interventie. Tenslotte bevat de interventie een moreel-ethische tegenstelling. Het verschil in functie van het gebouw – kazerne en abortuskliniek – benadrukt de ambivalente houding die het Westen heeft ten opzichte van het beëindigen van leven. In het geval van oorlog wordt dit door militair toedoen volledig ‘geaccepteerd’, maar in het geval van abortus wordt het beëindigen van leven door velen als onethisch beschouwd.