Ode aan Tonia Stieltjes | Zijt gij dienstboden tevreden?

Met onze interventie “Zijt gij dienstboden tevreden?” krijgt Tonia Stieltjes’ stem een nieuw podium. Haar verhaal blijft inspirerend en actueel. Door haar nalatenschap te belichten, zetten wij een stap in het zichtbaar maken van vrouwen die de stad Amsterdam en haar geschiedenis vormgaven. Wij brengen Tonia Stieltjes naar buiten, voorbij de muren van het museum, en delen haar verhaal met alle Amsterdammers. Tonia Stieltjes blijft niet in de schaduw van mannelijke sociaalbewogen strijders, maar wordt een blijvend deel van het collectief geheugen. Al met al was haar rol binnen de Amsterdamse samenleving van dusdanig belang dat tijdgenoten haar beschrijven als ‘‘de ziel van alles’’.

Toelichting: 

Als activiste vervult Stieltjes van 1904 tot 1912 meerdere functies binnen de Amsterdamse afdeling van de Algemene Nederlandsche Dienstbodenbond. Haar talent voor overtuigend en activerend spreken en schrijven komt hierbij goed van pas. Indringend en aansprekend schetst ze het treurige leven van Amsterdamse dienstboden. Ze zet zich ook in voor algemeen kiesrecht, organiseert thuis bijeenkomsten, schrijft kritische stukken en loopt voorop bij demonstraties. Zij doet dit alles met een beperking. Afkomstig uit een achtergesteld arbeidersmilieu op Kattenburg in Amsterdam, raakt zij op veertienjarige leeftijd volledig blind. Tonia verliest één oog, krijgt in het andere oog haar zicht gedeeltelijk terug. In 1904 wordt Stieltjes, net als haar moeder, dienstbode en komt in dienst bij de progressieve-socialistische familie Wibaut aan de Weesperzijde 32. Zij bevindt zich hier in een invloedrijk milieu omringd door kunstenaars en activisten. De Wibauts zijn van onmiskenbaar belang voor haar activisme in Amsterdam. 

Interventie:

Onze interventie vangt aan met een protestmars van metrostation Weesperstraat naar het beeld van Floor Wibaut aan de kop van de Wibautstraat (fig. 2). Geïnspireerd op het schilderij van Brian Elstak, creëren wij gekleed als dienstboden een re-enactment van een protest van de Algemene Nederlandse Dienstboden-bond. Terwijl we naar het beeld lopen spelen wij een geluidsopname af van protestleuzen die afkomstig zijn uit krantenartikelen uit de periode rond 1907. We dragen een vaandel mee dat op Elstaks schilderij te zien is, en is gebaseerd op het vaandel dat voor Tonia Stieltjes gemaakt is om het tienjarige jubileum van de Amsterdamse afdeling van de Algemene Nederlandse Dienstboden-bond te vieren (fig. 3). Hierop hebben wij de naam van ‘Tonia Stieltjes’ in braille geschreven. Daaronder staat 'Zijt gij tevreden?', verwijzend naar de titel van een toespraak die Stieltjes in 1907 hield. Op de onderkant van het vaandel hebben wij zonnen geschilderd. Deze staan symbool voor betere tijden, iets waar Tonia Stieltjes als activiste voor pleitte. Lopend naar het beeld en leuzen scanderend leiden we onze interventie op een activistische manier in.

De interventie gaat verder voor het standbeeld waarin de bekende sociaaldemocratische politicus, Floor Wibaut, wordt gememoreerd en geëerd. Hier lopen dagelijks veel studenten van de Hogeschool van Amsterdam langs. Wij hopen hun aandacht te kunnen trekken en zo Stieltjes’ verhaal door te geven aan nieuwe generaties. Deze locatie is verder toepasselijk omdat Tonia Stieltjes als dienstbode in dienst bij de familie Wibaut. We voorzien we het beeld van Wibaut van een schort en blinddoek. Op deze manier confronteren wij de socialistische werkgever Wibaut met de levensomstandigheden waarin Stieltjes als dienstbode moest werken. Ook hebben wij Stieltjes naam op het standbeeld bevestigd. Aangezien het standbeeld fysiek niet te bekleden is, dragen wij tijdens de interventie een poster mee met een bewerkte foto van het beeld met schort en blinddoek (zie fig. 4).

Staande bij het standbeeld delen wij pamfletten uit om omstanders en passanten kennis te laten maken met het gezicht achter de naam ‘Tonia Stieltjes’. Diverse afbeeldingen van foto’s en schilderijen waarop Tonia is weergegeven zijn zichtbaar (fig. 5). Ook op deze pamfletten staat haar naam in braille geschreven, om aandacht te vragen voor de toegankelijkheid voor blinde en slechtziende mensen. Op het standbeeld van Wibaut hebben wij ook Tonia’s naam in braille bevestigd, om dezelfde reden.