Ode aan Tante Leen | Niet te luid!

Met deze interventie brengen we een ode uit aan Tante Leen. Gekoppeld hieraan, zeggen we in algemene zin iets over de aanwezigheid van de vrouwenstem in het publieke en politieke domein.  Hiermee willen wij het publiek inspireren om bewust te worden van genderongelijkheid in het innemen van ruimte, zowel letterlijk als figuurlijk. Door plaats voor ze vrij te maken, hopen wij ook vrouwen te inspireren om daadwerkelijk hun stem te laten horen. 

Toelichting:

Tante Leen, de Nachtegaal van de Jordaan, gebruikte haar stem om haar levenslied te laten horen. Zij is, zelfs na haar dood, een symbool voor veerkracht van vrouwen die ondanks moeilijkheden hun stem laten horen. Haar leven en muziek blijven een ode aan de onverzettelijkheid van vrouwen door de generaties heen. Hoewel Tante Leen een inspiratie was voor velen, stond zij in haar leven in de schaduw van Johnny Jordaan. In 1955 kreeg Tante Leen de tweede plaats van de talentenwedstrijd ‘De Beste Stemmen van de Jordaan’ en Johnny de eerste plaats. Tante Leen en Johnny hebben veel samengewerkt en door hun carrière heen zongen ze vaak samen liedjes. Echter wordt Johnny wel los van Tante Leen herdacht, maar de herinnering aan Tante Leen staat altijd in relatie tot Johnny. Zeventig jaar later, staan wij dan ook op het Johnny Jordaanplein en niet het Tante Leenplein. Tante Leens beeld staat links gepositioneerd van Johnny, terwijl Johnny's beeld in het midden de aandacht opeist (fig. 2). Wij vinden dat het tijd is dat Tante Leen haar plek opeist, en haar stem laat horen! 

Om Tante Leen de spotlight te geven die zij verdient, verplaatsen wij haar beeld naar het midden van het plein en zetten wij haar voor aan de groep muzikanten. Door Tante Leen een prominente en centrale plek te geven, vult het plein zich met haar naam.

Interventie: 

De muziek van Tante Leen was niet activistisch of politiek, maar ze is met haar smartlappen wel een inspiratie geweest voor vrouwen in de muziekindustrie. Zo zingt de Amsterdamse Sophie Straat zeventig jaar later net als Tante Leen het levenslied; de smartlap. Sophie Straat tovert de smartlap om tot een activistisch protestlied en is niet bang om haar stem te laten horen. In haar lied ‘Tweede Kamer’ roept ze op om te stemmen op een vrouw. Zij gebruikt haar stem muzikaal en politiek. 

Om vrouwen te inspireren om ook echt te stemmen op een vrouw, hebben wij als onderdeel van onze interventie een stembus geplaatst voor het beeld van Tante Leen. Deze stembus heeft een dubbele betekenis: een stembus is ook een verzamelplek zijn van stemmen. In deze stembus zit een verzameling geluidsopnames van stemmen van verschillende Amsterdamse vrouwen: muzikanten, activisten en politici. Het geluid van deze vrouwen zal in een loop worden afgespeeld en hoorbaar zijn op het plein. Op deze manier nemen de vrouwen voortdurend de ruimte in en kunnen hun stemmen niet onderbroken worden. Naast Tante Leen en Sophie Straat wordt het plein ook gevuld met andere stemmen van belangrijke Amsterdamse vrouwen: Aletta Jacobs, die met haar brief opriep om vrouwen stemrecht te geven (1883); Sylvana Simons, de eerste vrouwelijke partijleider van kleur in Amsterdam (2018); en Femke Halsema, eerste vrouwelijke burgemeester van Amsterdam (2018). Samen met deze sterke Amsterdamse vrouwen, die niet bang zijn om hun mening te verkondigen, krijgt de Nachtegaal van de Jordaan een politieke stem. 

Met de stemmen in de stembus in gedachten, houden wij alvast plek vrij voor vrouwen in de Tweede Kamer; vrouwen op prominente plekken in de maatschappij. Deze plekken zijn gereserveerd op de banken tegenover de stembus, die worden gekenmerkt door de blauwe doeken die over de banken hangen (fig. 3). Deze blauwe doeken komen overeen met de kleur van de zetels in de Tweede Kamer. 

In het politiek gebied zien wij dat vrouwen waaronder Femke Halsema, Sylvana Simons, Sigrid Kaag, etc. niet de ruimte krijgen om hun stem te laten horen. Het onderzoek van politicoloog Malliga Och (2019) bespreekt menterrupting, dat wordt gedefinieerd als het fenomeen waarbij vrouwen door mannen worden onderbroken, om zo de controle te nemen over het gesprek en de kennis die wordt gedeeld. Dit maakt het voor vrouwen lastiger om hun stem duidelijk te laten horen en moeten zij hiervoor vaak harden werken. 

Het is van enorm belang dat vrouwen wel worden gehoord, zeker ook in de politiek. Karlijn Saris en Koen van der Ven (2021) schrijven in De Groene Amsterdammer over de impact van haat tegen vrouwen in de politiek en de negatieve gevolgen die dit heeft voor het bestaan van de democratie. Wanneer vrouwen zichzelf uiten worden zij overschaduwd of aan de kant gezet zoals gebeurt bij Tante Leen, of zij krijgen veel haat over zich heen (Saris, 2021). Deze haat en geweld tegen vrouwen in de politiek zorgt voor een drempel voor de politieke participatie van vrouwen. Wanneer vrouwen niet kunnen of durven te participeren in de politieke arena, zorgt dat voor een beperking van het mensenrecht. 

Vandaar dat wij vrouwen een stem willen geven waarbij zij niet bang hoeven te zijn onderbroken te worden. Met onze interventie geven we deze ruimte en vrijheid aan vrouwen om hun stem zowel in de politiek als op andere vlakken te laten horen. Wij zien namelijk de stilte van vrouwen als ondermijning van onze democratie en nemen hierbij Tante Leen als uitgangspunt en inspiratie voor de stem van vrouwen, want zij liet zich niet de mond snoeren.