Ode aan Joke Swiebel | Een leven als Gesamtkunstwerk

Op 26 januari 2024 promoveerde Joke Swiebel op 82 jarige leeftijd aan de Universiteit van Amsterdam op haar onderzoek Homopolitiek in Nederland (1966-2023): de symbolische kracht van wetgeving. Een zoveelste mijlpaal in haar dynamische, veelkleurige leven dat zich hoofdzakelijk in Amsterdam heeft afgespeeld.

Ik leerde Joke in 1974 kennen als een kundig strijder voor de homo-emancipatie. Zij was toen lid van het hoofdbestuur van de Vereniging tot Integratie van Homoseksualiteit COC. Eerder was zij voorzitter van de Federatie Studenten Werkgroepen Homoseksualiteit. Activistisch als Joke was ingesteld, ontbrak zij nooit op het strijdtoneel. Zo organiseerde zij bijvoorbeeld de eerste homodemonstratie in Nederland in 1969. 

Op 35 jarige leeftijd maakte zij de overstap van primair activistisch ingesteld zijn naar het terrein van beleidsontwikkeling inzake emancipatievraagstukken. Zo werkte zij voor het Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk en voor het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Waren haar werkzaamheden eerst op Nederland gericht, geleidelijk werden deze internationaler. Zo trad Joke steeds vaker op bij bijeenkomsten van de Verenigde Naties, de Raad van Europa en de Europese Unie. Zij groeide uit tot een rolmodel voor haar jongere collega’s.

Joke was 58 jaar toen zij voor de Partij van de Arbeid lid werd van het Europees Parlement. Er brak een periode van vijf jaar aan waarin zij als politica veel handwerk verrichtte op terreinen waarin zij zich op en top had bekwaamd. Haar takenpakket besloeg mensenrechten, gelijke behandeling en antidiscriminatie wetgeving en asiel- en migratiebeleid. Haar werkzame leven kan worden getypeerd als een intensieve, koersvaste zoektocht naar vrijheid en rechtvaardigheid en kansen om die te realiseren. Zij deed dit achtereenvolgens als activiste, beleidsambtenaar en politica.

Ging Joke in ruste na haar periode in het Europees Parlement? Hiervan was geen sprake. Haar levenservaringen en -inzichten boden haar genoeg stof om hierop te reflecteren. Het duurde tot de coronajaren 2020–2023 dat Joke besloot een studie te maken van de vier wetswijzigingen die de geschiedenis van homoseksualiteit tussen 1966 en 2023 in Nederland markeren. De uitkomsten van die studie heeft zij in haar proefschrift ‘Homopolitiek in Nederland’ beschreven.

Voor mij vormen haar persoonlijke levensverhaal enerzijds en genoemde geschiedenis anderzijds, met elkaar een fascinerend Gesamtkunstwerk.