Ode aan Maria Montessori | Uw ontberingen zijn natuurlijk onvergelijkbaar met mijn beslommeringen

Het is moeilijk onder woorden te brengen hoe u mij en zovele anderen heeft geïnspireerd en hoe u mij heeft weten aan te moedigen om te doen waar ik in geloof, ondanks al die jaren die ons scheiden.‘

Het is ook moeilijk voor te stellen hoe het geweest moet zijn om de eerste vrouwelijke dokter te worden in het destijds zeer traditionele Italië en als ongetrouwde vrouw een kind te krijgen en tijdelijk te moeten afstaan. En u vond ook nog de moed om uw creativiteit, leergierigheid en doorzettingsvermogen in te zetten om pedagoog te worden en uw kennis en vaardigheden door te geven. U zette een volstrekt innovatief educatie-systeem op waar Amsterdam – en de rest van de wereld – nog altijd de vruchten van plukken in de vorm van talloze basis- en middelbare scholen.

Het prikkelen van álle zintuigen was volgens u de voorwaarde om werkelijk te leren en te begrijpen. Niet alleen boekenwijsheid, niet alleen maar kijken en luisteren, maar ook ruiken, voelen en tastbaar maken was uw credo. Wat een inzicht en hoe respectvol en behulpzaam voor de student, die immers niet in een standaard mal past omdat iedereen verschillend is ‘bedraad’. Ook de beroemde dove en blinde Helen Keller – die nota bene een universitaire studie afrondde door middel van het handalfabet en het inzetten van haar zintuigen - bedankte u voor uw tomeloze inzet. De foto met haar handtekening staat nog steeds op een kastje in uw voormalige woning in Amsterdam op Koninginneweg 161.

Mijn uitdagingen waren een stuk kleiner dan die van u, maar niet te verwaarlozen. Ik promoveerde tijdens het moederschap (en als ongetrouwde vrouw, maar dat is tegenwoordig gelukkig geen probleem meer) en moest geregeld horen ‘waarom nam je een kind als je zoveel werkt?’, of ‘oh, gaat hij zó vaak naar de opvang?!’ (iets wat mijn partner uiteraard nooit naar het hoofd geslingerd kreeg). Ook waren er de slapeloze nachten terwijl ik de hele dag, iedere dag op scherp moest staan en – het is helaas waar – in een door mannen gedomineerde wereld mezelf extra moest bewijzen.
Maar met u als voorbeeld in het achterhoofd – als moeder en als wetenschapper - was ik overtuigd dat ik mijn doel kon bereiken. Ik wilde het ruiken, voelen en proeven op academisch niveau doceren en als kennisinstrumenten inzetten. Ik wilde mensen duidelijk make dat verhalen niet alleen uit woorden hoeven te bestaan en dat leren over waarneming niet alleen via taal zou moeten gaan, maar via de zintuigen moet gebeuren. En dat het via geuren, tastindrukken en dans mogelijk is om toegankelijkere, en inclusievere omgevingen te creëren. Van alle kanten werd geroepen ‘nee dat is voor kinderen’ of ‘ alleen via taal en theorie komen we tot intellectuele inzichten’. Maar ik hield vol en mijn cursus aan de Vrije Universiteit ‘Knowing by Sensing’ is er inmiddels al vijf jaar en deze wordt gevolgd door medisch studenten, verplegers, erfgoedspecialisten en museumprofessionals. Ik wilde u graag laten weten dat me dat zonder uw erfenis nooit was gelukt.
 

Wel heb ik een enkel punt dat ik graag met u had willen bespreken: u gaf in De Montessori Methode aan dat kinderen niet goed kunnen ruiken. U kwam tot deze conclusie doordat zij eenvoudige geuren zoals die van viooltjes niet konden benoemen. Tegenwoordig zijn er nieuwe wetenschappelijke inzichten op het gebied van de reuk. Het niet kunnen benoemen van geur blijkt een algemeen westers verschijnsel te zijn. Er zijn zelfs wetenschappers (zoals Ep Köster) die beweren dat het benoemen van geur contraproductief kan zijn. De reuk vertelt ons immers zonder woorden vaak razendsnel precies wat we moeten weten en doen. Taal zou maar vertragend werken. Ik zou graag met u van gedachten hebben gewisseld over het integreren van geur in het lager onderwijs.

Uw ontberingen zijn natuurlijk onvergelijkbaar met mijn beslommeringen; daar ben ik me van bewust. Fascistisch Italië en dictatoriaal Spanje ontvluchtend kwam, u – maar wie ben ik om u dat te vertellen – in 1946 aan in de stad waar ik nu ook woon en werk: Amsterdam. Uw zoon die vanaf zijn 15de weer in uw leven was, kwam met u mee en ook hij werd Montessori-docent (het is best hilarisch dat speciaal voor hem op het voorgedrukte diploma ‘haar’ handmatig vervangen moest worden door ‘hem’ omdat normaal gesproken alleen vrouwen bij u afstudeerden). In het Stadsarchief bevindt zich nog uw ‘vreemdelingenkaart’. Er staat dat u leefde van uw boeken en lezingen. Om dat te kunnen moet iemand heel gedreven en succesvol zijn. Die boeken – een hele kast vol - staan ook op de Koninginnenweg. En ik durf te zweren dat daar een zweem van kennis uit opstijgt die ik met volle teugen inhaleer.

In grote bewondering verblijf ik,

Dr. Caro Verbeek – zintuigenhistoricus en conservator